Canllawiau

Lwfans Cyflogaeth a Chymorth 'Dull Newydd': canllaw manwl

Mwy o fanylion manwl am Lwfans Cyflogaeth a Chymorth 'Dull Newydd' i randdeiliaid a hawlwyr.

Gan:
Adran Gwaith a Phensiynau
Cyhoeddwyd
17 Mehefin 2019
Diweddarwyd ddiwethaf
7 Ebrill 2025 鈥 Gweld pob diweddariad

Trosolwg

Os ydych yn s芒l neu gyda chyflwr iechyd neu anabledd sy鈥檔 cyfyngu ar eich gallu i weithio, efallai y gallwch gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth (ESA) 鈥楧ull Newydd鈥.

Mae ESA 鈥楧ull Newydd鈥 yn daliad bob pythefnos gall gael ei hawlio ar ei ben ei hun neu ar yr un pryd 芒 Chredyd Cynhwysol (UC).

Mae ESA 鈥楧ull Newydd鈥 yn fudd-dal sy鈥檔 seiliedig ar gyfraniadau. Fel arfer, mae hyn yn golygu efallai y byddwch yn gallu ei gael os ydych wedi talu a/neu wedi cael eich credydu gyda digon o gyfraniadau Yswiriant Gwladol yn y ddwy flwyddyn dreth lawn cyn y flwyddyn rydych yn gwneud cais ynddi.

Mae鈥檙 canllaw hwn hefyd ar gael mewn ffurf hawdd i鈥檞 ddarllen.

Cymhwyster

I gael ESA 鈥楧ull Newydd鈥 bydd angen i chi fod wedi bod yn gyflogai neu鈥檔 hunangyflogedig ac wedi talu (neu wedi鈥檆h credydu 芒) chyfraniadau Yswiriant Gwladol, fel arfer yn y 2 i 3 blynedd diwethaf.

Gallwch gael ESA 鈥楧ull Newydd鈥 ar ei ben ei hun neu ar yr un pryd 芒 Chredyd Cynhwysol. Os ydych yn gwneud cais am y ddau fudd-dal a ddyfarnwyd y ddau fudd-dal i chi, bydd yr ESA 鈥楧ull Newydd鈥 rydych yn cael ei dalu yn lleihau eich taliad Credyd Cynhwysol o鈥檙 un swm.

Ni chewch unrhyw ESA 鈥楧ull Newydd鈥 os ydych yn cael T芒l Salwch Statudol (SSP) ond gallwch wneud cais hyd at 3 mis cyn i鈥檆h SSP ddod i ben. Os ydych yn cael ESA 鈥楧ull Newydd鈥, caiff ei dalu cyn gynted ag y daw eich SSP i ben.

Sut i wneud cais

Gwneud cais ar-lein

Gallwch wneud cais am ESA Dull Newydd ar-lein.

Byddwch angen:

  • eich rhif Yswiriant Gwladol
  • rhif cyfrif a chod didoli eich banc neu gymdeithas adeiladu (gallwch ddefnyddio cyfrif ffrind neu aelod o鈥檙 teulu os nad oes gennych un)
  • enw, cyfeiriad a rhif ff么n eich meddyg
  • nodyn ffitrwydd (a elwir hefyd yn 鈥榥odyn salwch鈥 neu 鈥榙atganiad ffitrwydd am waith鈥) os nad ydych wedi gallu gweithio am fwy na 7 diwrnod cydlynol oherwydd anabledd neu gyflwr iechyd
  • manylion eich incwm os ydych yn gweithio
  • y dyddiad y bydd eich T芒l Salwch Statudol (SSP) yn dod i ben os ydych yn ei hawlio

Mae鈥檔 rhaid i chi wneud cais dros y ff么n os ydych yn benodai sy鈥檔 gwneud cais ar ran rhywun arall.

Ni allwch gael ESA Dull Newydd os ydych yn cael T芒l Salwch Statudol (SSP) gan gyflogwr. Gallwch wneud cais am ESA Dull Newydd hyd at 3 mis cyn bydd eich SSP yn dod i ben.

Os na allwch wneud cais ar-lein

Ffoniwch linell gymorth ceisiadau newydd y Ganolfan Byd Gwaith os:

  • ni allwch wneud cais ar-lein
  • rydych yn benodai i rywun

Llinell gymorth ceisiadau newydd y Ganolfan Byd Gwaith

Ff么n: 0800 328 1744
Ff么n testun: 0800 328 1344
(os na allwch glywed neu siarad dros y ff么n): 18001 yna 0800 055 6688
Iaith Arwyddion Prydain (BSL) os ydych ar gyfrifiadur 鈥 darganfyddwch sut i
Llinell Saesneg: 0800 055 6688
Dydd Llun i ddydd Gwener, 8am i 5pm
Darganfyddwch am gostau galwadau

Ar 么l i chi wneud cais

Bydd yr Adran Gwaith a Phensiynau (DWP) yn gwneud apwyntiad i siarad 芒 chi, naill ai dros y ff么n neu wyneb yn wyneb.

Y Broses ESA 鈥楧ull Newydd鈥: beth i鈥檞 ddisgwyl

1. Dechrau eich cais

Dechreuwch eich cais ar-lein neu trwy ffonio鈥檙 llinell gymorth Credyd Cynhwysol.

2. Mynychu鈥檙 apwyntiad gyda鈥檆h anogwr gwaith

Mynychu eich 鈥榓pwyntiad cais newydd鈥 a chytuno gyda鈥檆h anogwr gwaith pa weithrediadau sydd angen i chi eu cymryd i gael taliadau. Gelwir hwn yn 鈥榊mrwymiad Hawlydd鈥. Bydd yr apwyntiad fel arfer dros y ff么n.

Os yw gweithiwr meddygol proffesiynol wedi dweud bod gennych lai na 12 mis i fyw, ni fydd angen i chi fynd i apwyntiad na gwneud Ymrwymiad Hawlydd. Darganfyddwch fwy am gael budd-daliadau os yw gweithiwr meddygol proffesiynol wedi dweud wrthych y gallai fod gennych lai na 12 mis i fyw.

3. Hysbysiad a鈥檙 taliad cyntaf

Byddwch yn cael llythyr gan yr Adran Gwaith a Phensiynau (DWP) yn dweud wrthych os byddwch yn cael ESA 鈥楧ull Newydd鈥 a faint.

Mwy o wybodaeth ar faint o ESA 鈥楧ull Newydd鈥 i鈥檞 ddisgwyl.

4. Darparu diweddariadau am eich iechyd a鈥檆h amgylchiadau

Er mwyn parhau i gael ESA 鈥楧ull Newydd鈥 mae鈥檔 rhaid i chi anfon nodiadau ffitrwydd yn rheolaidd a rhoi gwybod am unrhyw newid yn eich amgylchiadau.

Darganfyddwch sut i anfon nodyn ffitrwydd i DWP

Mwy o wybodaeth ar rhoi gwybod am newid yn eich amgylchiadau

5. Cwblhau a dychwelyd y ffurflen ESA50W

Byddwch yn derbyn ffurflen ESA50W trwy鈥檙 post, fel arfer o fewn 4 wythnos i鈥檆h taliad cyntaf. Mae鈥檙 ffurflen ESA50W yn holiadur gallu i weithio ac mae鈥檔 gyfle i chi ddweud wrth DWP sut mae eich cyflwr iechyd, anabledd neu salwch yn effeithio ar eich gallu i weithio. Mae鈥檔 rhaid i chi anfon y ffurflen yn 么l o fewn 28 diwrnod i鈥檙 dyddiad rydych yn ei derbyn gan DWP.

Mwy o

Os ydych hefyd yn hawlio Credyd Cynhwysol gelwir y ffurflen yn UC50W, a bydd ond angen i chi gwblhau un ffurflen.

6. Eich Asesiad Gallu i Weithio

Ar 么l i chi ddychwelyd eich ffurflen ESA50W efallai y gofynnwyd i chi fynd am asesiad, a elwir yn 鈥楢sesiad Gallu i Weithio鈥. Byddwn yn cysylltu 芒 chi i drefnu dyddiad ac amser ar gyfer yr asesiad.

Mae鈥檙 Asesiad Gallu i Weithio yn cael ei ddefnyddio i ddarganfod faint mae eich cyflwr iechyd, anabledd neu salwch yn effeithio ar eich gallu i weithio. Mae鈥檔 asesu beth allwch ei wneud, yn ogystal 芒鈥檙 hyn na allwch ei wneud.

Bydd cwestiynau yn cael eu gofyn i chi am sut mae鈥檆h cyflwr yn effeithio arnoch yn eich bywyd bob dydd. Mae鈥檔 rhoi cyfle i chi esbonio a all, a sut, bydd eich cyflwr iechyd neu anabledd amrywio dros amser.

Gall asesiadau fod yn bersonol, trwy alwad fideo neu ar y ff么n. Fe鈥檆h hysbysir sut y bydd eich asesiad yn digwydd.

Byddwch yn aros ar y 鈥榞yfradd asesu鈥 hyd nes y gellir benderfynu ar eich Asesiad Gallu i Weithio.

Mwy o wybodaeth am Asesiadau Gallu i Weithio.

Os ydych yn hawlio ESA 鈥楧ull Newydd鈥 a Chredyd Cynhwysol bydd ond angen i chi fynd i un Asesiad Gallu i Weithio.

7. Llythyr penderfyniad

Cewch lythyr gyda phenderfyniad ynghylch a oes gennych allu cyfyngedig i weithio neu allu cyfyngedig i weithio a gweithgaredd sy鈥檔 gysylltiedig 芒 gwaith, ac os byddwch yn parhau i gael ESA 鈥楧ull Newydd鈥. Bydd hefyd yn dweud wrthych a fydd angen i chi gael eich asesu eto rywbryd yn y dyfodol.

Os oes angen i chi gael eich asesu eto yn y dyfodol, cewch ffurflen ESA50W arall ar yr adeg briodol. Mae hyn fel arfer yn digwydd o fewn 3 blynedd.

Os ydych yn anghytuno 芒鈥檙 penderfyniad, gallwch ofyn i鈥檙 penderfyniad gael ei ystyried eto - gelwir hyn yn ailystyriaeth orfodol.

Os ydych yn hawlio ESA 鈥楧ull Newydd鈥 a Chredyd Cynhwysol byddwch yn cael 2 lythyr penderfyniad. Os byddwch yn methu 芒 dychwelyd y ffurflen UC50W neu nad ydych yn mynd i鈥檙 Asesiad Gallu i Weithio, ni fyddwch yn gymwys i gael ESA 鈥楧ull Newydd鈥 a Chredyd Cynhwysol.

Ar 么l i鈥檆h cais gael ei asesu

Os ydych yn gymwys am ESA byddwch yn cael eich gosod mewn un o 2 gr诺p:

  • gr诺p gweithgaredd sy鈥檔 gysylltiedig 芒 gwaith (ni allwch weithio nawr, ond gallwch baratoi at weithio yn y dyfodol, er enghraifft drwy ysgrifennu CV)
  • gr诺p cymorth (ni allwch weithio nawr ac nid oes disgwyl i chi baratoi at waith yn y dyfodol)

Byddwch:

  • fel arfer yn y gr诺p cymorth os yw eich salwch neu anabledd yn cyfyngu鈥檔 ddifrifol ar yr hyn y gallwch ei wneud
  • yn y gr诺p cymorth os yw gweithiwr meddygol proffesiynol wedi dweud bod gennych lai na 12 mis i fyw

Os ydych yn y gr诺p gweithgaredd sy鈥檔 gysylltiedig 芒 gwaith

Mae鈥檔 rhaid i chi fynychu cyfweliadau rheolaidd gydag anogwr gwaith. Maent yn gallu eich helpu i wella eich sgiliau neu ysgrifennu CV i鈥檆h helpu yn 么l i鈥檙 gwaith.

Os ydych yn y gr诺p cymorth

Rydych fel arfer yn y gr诺p hwn os yw eich salwch neu鈥檆h anabledd yn rhoi terfyn difrifol ar yr hyn y gallwch eu gwneud. Nid oes rhaid i chi fynychu cyfweliadau. Gallwch ddweud wrth eich anogwr gwaith os hoffech gymryd rhan mewn gweithgareddau sy鈥檔 gysylltiedig 芒 gwaith.

Faint o ESA 鈥楧ull Newydd鈥 i鈥檞 ddisgwyl

Cyfnod asesu

Mae鈥檙 13 wythnos gyntaf o鈥檆h cais yn cael eu galw鈥檔 鈥榗yfnod asesu鈥 a bydd y lwfans sylfaenol yn cael ei dalu i chi.

Mae faint fyddwch yn ei gael yn dibynnu ar eich oedran:

  • rhwng 18 a 24 oed 鈥 hyd at 拢72.90 (yr wythnos)
  • 25 oed a throsodd 鈥 hyd at 拢92.05 (yr wythnos)

Prif gyfnod

Unwaith y byddwch wedi cael eich canfod i fod 芒 gallu cyfyngedig i weithio, byddwch yn symud i鈥檙 鈥榩rif gyfnod鈥 ar gyfer 鈥ESA Dull Newydd鈥 a byddwch yn cael y lwfans sylfaenol, yn ogystal ag 鈥榚lfen gymorth鈥 os ydych yn cael eich gosod yn y gr诺p cymorth.

  • lwfans sylfaenol (cyfradd safonol) 鈥 hyd at 拢92.05 (yr wythnos)
  • elfen gymorth 鈥 拢48.50 (yr wythnos)

Taliad

Mae ESA 鈥楧ull Newydd鈥 yn cael ei dalu ar ddiwedd bob pythefnos i鈥檆h cyfrif banc, cymdeithas adeiladu neu undeb credyd.

Incwm pensiwn

Os ydych yn cael pensiwn galwedigaethol neu bersonol sy鈥檔 talu mwy na 拢85 yr wythnos, bydd eich taliad ESA 鈥楧ull Newydd鈥 yn cael ei leihau gan hanner y swm dros y terfyn o 拢85.

Rhoi gwybod am newid mewn amgylchiadau

Mae angen i chi roi gwybod am newidiadau i鈥檆h amgylchiadau fel eich bod yn parhau i gael y swm cywir o ESA 鈥楧ull Newydd鈥 (a Chredyd Cynhwysol os ydych yn hawlio鈥檙 ddau).

Mae鈥檔 bosibl y bydd eich hawl yn cael ei stopio neu ei leihau os na fyddwch yn rhoi gwybod am newid ar unwaith.

Gall newid mewn amgylchiadau gynnwys:

  • unrhyw newidiadau i鈥檆h cyflwr iechyd neu anabledd
  • mynd i鈥檙 ysbyty neu gartref gofal neu lety gwarchod
  • dechrau neu roi鈥檙 gorau i waith, addysg, hyfforddiant neu brentisiaeth
  • symud t欧
  • newid eich enw
  • newidiadau i鈥檆h pensiwn
  • newid eich meddyg
  • mynd dramor am unrhyw gyfnod o amser

Ffoniwch linell gymorth ESA 鈥楧ull Newydd鈥 os nad ydych yn si诺r a oes angen i chi roi gwybod am newid.

Sut i roi gwybod am newid mewn amgylchiadau

Gallwch roi gwybod am newid mewn amgylchiadau trwy:

  • ffonio鈥檙 llinell gymorth ESA 鈥楧ull Newydd鈥
  • ysgrifennu at swyddfa鈥檙 Ganolfan Byd Gwaith sy鈥檔 talu eich ESA 鈥楧ull Newydd鈥 - mae鈥檙 cyfeiriad ar y llythyrau a gewch am eich ESA 鈥楧ull Newydd鈥

Llinell gymorth ESA 鈥楧ull Newydd鈥

Ff么n: 0800 169 0310
Ff么n testun: 0800 169 0314
鈥 os na allwch glywed neu siarad dros y ff么n: 18001 yna 0800 169 0310
Llinell Gymraeg: 0800 328 1744
Dydd Llun i ddydd Gwener, 8am i 5pm

Darganfyddwch am gostau galwadau

Os ydych yn hawlio Credyd Cynhwysol yn ogystal ag ESA 鈥楧ull Newydd鈥, mae鈥檔 rhaid i chi roi gwybod am newidiadau i鈥檙 ddau wasanaeth.

Llinell gymorth Credyd Cynhwysol

Ff么n: 0800 328 1744
Ff么n testun: 0800 328 1344
鈥 os na allwch glywed neu siarad dros y ff么n: 18001 yna 0800 328 5644
Llinell Saesneg: 0800 328 5644
Dydd Llun i ddydd Gwener, 8am i 6pm

Darganfyddwch am gostau galwadau

Iaith Arwyddion Prydain (BSL) 鈥榲ideo relay service鈥

I ddefnyddio hwn, bydd angen i chi:

Mae鈥檙 鈥榲ideo relay service鈥 ar gael dydd Llun i ddydd Gwener, 8am i 6pm.

Os ydych yng Ngogledd Iwerddon cysylltwch 芒鈥檙 .

Os ydych yn derbyn sancsiwn

Gall eich ESA gael ei ostwng os nad ydych yn mynychu cyfweliadau neu wneud gweithgaredd sy鈥檔 gysylltiedig 芒 gwaith fel y cytunwyd gyda鈥檆h anogwr gwaith yn eich 鈥榊mrwymiad Hawlydd鈥. Gall y gostyngiad hwn barhau hyd at 4 wythnos ar 么l i chi ail-ddechrau weithgareddau sy鈥檔 gysylltiedig 芒 gwaith.

Byddwch yn derbyn llythyr yn datgan efallai y byddwch yn derbyn sancsiwn. Dywedwch wrth eich anogwr gwaith os oes gennych reswm da am beidio 芒 gwneud yr hyn y cytunwyd yn eich 鈥榊mrwymiad Hawlydd鈥.

Byddwch yn derbyn llythyr arall os yw鈥檙 penderfyniad yn cael ei wneud i roi sancsiwn. Bydd eich budd-dal dim ond yn cael ei effeithio ar 么l gwneud penderfyniad.

Dylech gysylltu 芒鈥檆h cyngor lleol yn syth os ydych yn hawlio Budd-dal Tai neu Gostyngiad Treth Cyngor. Byddant yn dweud wrthych yr hyn y dylech eu gwneud i barhau i gael cefnogaeth.

Os ydych yn derbyn sancsiwn gallwch ofyn i鈥檙 penderfyniad gael ei edrych arno eto.

Ni fyddwch yn derbyn sancsiwn os ydych yn y gr诺p cymorth.

Updates to this page

Cyhoeddwyd ar 17 Mehefin 2019
Diweddarwyd ddiwethaf ar 7 Ebrill 2025 show all updates

  1. The amounts you'll get in the assessment phase and main phase have been updated with figures for the year 2025 to 2026 in English and Welsh guidance.

  2. Updated with the latest benefit rates, effective from 8 April 2024.

  3. Updated with the latest benefit rates, effective from 10 April 2023.

  4. Link to Easy Read version of the guidance has been added.

  5. From 1 July 2022, you can get a fit note to support your claim from a registered nurse, occupational therapist, pharmacist or physiotherapist. as well as from a GP or hospital doctor.

  6. Removed guidance on claiming New Style Employment and Support Allowance (ESA) if you had to self isolate because of coronavirus (COVID-19). You can no longer claim ESA under the rules introduced during the pandemic for people who had to self isolate.

  7. Updated with the latest benefit rates, effective from 11 April 2022.

  8. People near the end of their life who have been told by a medical professional that they might have less than 12 months to live, do not need attend an appointment at the start of their claim for Employment and Support Allowance or make a Claimant Commitment and they will be put in the 'support group'. This has changed from 6 months.

  9. Updated the guidance on claiming New Style Employment and Support Allowance because of coronavirus (COVID-19) because the temporary eligibility rules have ended.

  10. The service to apply for New Style Employment and Support Allowance will be unavailable from 6pm on Thursday 17 March to 00:01am on Friday 18 March.

  11. Updated to explain a change to the rules for claiming Employment and Support Allowance that mean if a medical professional has said you have less than 6 months to live, you will not need a Claimant Commitment and you will be placed in the support group after your claim is assessed.

  12. Added a message about not having to provide fit notes (sick notes) until 27 January 2022 to give GPs more time to work on the coronavirus vaccination boosters.

  13. Updated the eligibility conditions for New Style ESA if you've been affected by coronavirus (COVID-19) for the new rules on returning from abroad.

  14. Removed guidance on claiming New Style Employment and Support Allowance (ESA) because you or your child were advised to 鈥榮hield鈥 (take extra precautions to reduce contact with others) because you鈥檙e at very high risk of severe illness from COVID-19. Shielding in England, Scotland and Wales has stopped and the time limit for making a backdated claim has passed.

  15. Updated because face-to-face Work Capability Assessments have resumed for some claimants.

  16. Added guidance about needing to attend an interview with a work coach after you have made a claim and attending regular interviews with a work coach if you are in the 'work-related activity group'.

  17. Updated with the latest rates effective from 12 April 2021.

  18. Shielding in England and Wales has stopped. You can still apply for ESA if you were shielding in England or shielding in Wales before 1 April 2021, or if you鈥檙e shielding in Scotland.

  19. Updated the opening hours of the New Style ESA helpline to 8am to 5pm, Monday to Friday.

  20. Replaced guidance that you do not need to go to an appointment with a work coach at the moment with new guidance that DWP will make an appointment to talk to you, either over the phone or face-to-face.

  21. Added guidance on evidence you'll need to provide if you're claiming New Style Employment and Support Allowance because of coronavirus (COVID-19).

  22. Updated guidance to explain that Work Capability Assessments are currently taking place over the phone because of coronavirus (COVID-19).

  23. Universal Credit claimants should now apply for New Style Employment and Support Allowance online or by phone instead of through their online account.

  24. Updated guidance with link to new service to apply for New Style Employment and Support Allowance online and for new eligibility conditions introduced because of coronavirus (COVID-19).

  25. Updated with new rates effective from 6 April 2020.

  26. First published.

Argraffu'r dudalen hon

Cynnwys

Cynnwys cysylltiedig